Histoire Passion - Saintonge Aunis Angoumois

Accueil > Chronologie de l’histoire locale > Le Moyen-âge > 1095 - 1291 - Les Croisades > 1248 - Testament d’Hugue X de Lusignan, comte de la Marche et (...)

1248 - Testament d’Hugue X de Lusignan, comte de la Marche et d’Angoulême

samedi 14 avril 2012, par Pierre, 1398 visites.

Hugue X de Lusignan, est un personnage-clef de l’histoire de l’Angoumois et de la Saintonge.

Il est le second époux d’Isabelle d’Angoulême, morte deux ans plus tôt, en 1246. Son propre père (Hugue IX) avait espéré en être le premier époux d’Isabelle, mais Jean-Sans-Terre, roi d’Angleterre avait créé la surprise (voir cet épisode héroïco-romantique). Hugue X de Lusignan est très proche des Plantagenets, et allié naturel des Anglais. Cependant il lâche Henri III Plantagenet au moment de la bataille de Taillebourg.

Hugue X de Lusignan a participé à la 7ème croisade, en 1248. Ce testament a probablement été écrit avant son départ pour la Terre-Sainte.

Ce document en latin est particulièrement intéressant pour la liste des bénéficiaires.

Source : Layettes du Trésor des Chartes - Tome III (de l’année 1247 à l’année 1260) - Joseph de Laborde - Paris - 1875 - Université Cujas

Ce texte est semblable à celui du premier testament de Hugue de Lusignan (Voyez n° 3702), sauf l’addition, vers la fin, d’une clause concernant son fils Geoffroi, commençant par ces mots :
« Verumptamen volo quod Gaufridus, etc. », et finissant par : In sortem primitus computatis », et la mention d’un nouveau personnage : Bartholomeum archipresbiterum de Sancaio.

Nous publions ce testament d’après l’original coté J. 407, Testaments des Lusignan, n° 3, et scellé dans le principe en cire blanche et en cire résine, de sept sceaux, sur double queue de
parchemin . L’acte avait été préparé pour recevoir huit sceaux, mais la sixième queue n’a jamais reçu d’empreinte. Ces sceaux sont les mêmes que ceux du testament du 1er aout (n° 3702), mais ils sont rangés dans un ordre un peu différent que nous indiquons ici.

- 1. Hugue X de Lusignan.
- 2. Hugue le Brun.
- 3. Gui de Lusignan.
- 4. Geoffroi de Lusignan.
- 5. Guillaume de Valence.
- 6. Queue de parchemin non scellée.
- 7. Fragment de sceau qui devait être celui de l’abbé de la Valence, diocèse de Poitiers.
- 8. Etienne, archidiacre d’Angoulême.

La pièce cotée J . 407, Testaments des Lusignan, n° 3 bis, est une copie du temps sur parchemin réglé.

Le Nain de Tillemont, t. III, p. 170, a assigné à ce testament la date du 7 août.

 Liste des bénéficiaires du testament

Ses 5 fils :
- Hugue le Brun.
- Gui de Lusignan.
- Geoffroi de Lusignan.
- Guillaume de Valence
- Adémar (clerc)

Autres destinataires :

- les seigneurs de Blaye (Gironde)
- l’église Sainte-Marie de Caslelnau (Lot).
- le chapelain de Pranzay lès Lusignan, à Lusignan (Vienne) - Pranzayo
- la commanderie templière de Fontsèche à Tonnay-Charente (Charente-Maritime) - Fontis-Sitis
- l’église de Nouaillé, auj. Nouaillé-Maupertuis (Vienne) – Nobiliacensis
- l’abbaye de Bonneval (Aveyron) - abbacie Bone-Vallis
- l’abbaye de Fontaine-le-Comte (Vienne) - abbacie Fontis-Comitis
- l’abbaye de Chatelliers à Fomperron (Deux-Sèvres) - abbacie de Castellariis
- l’abbaye de la Règle à Limoges (Haute-Vienne) - abbacie de Regali
- l’abbaye d’Aubepierre à Méasnes (Creuse) - abbacie de Albis-Petris
- l’abbaye d’Aubignac à Saint-Sébastien (Creuse) - abbacie de Albigniaco
- l’abbaye du Palais, à Thauron (Creuse) - abbacie de Palacio
- les prêtres de l’église Saint-Martin de Couhé-Vérac (Vienne) – ecclesia de Choec
- le prieur et chapelain du même lieu
- l’aumônerie de Couhé-Vérac - elemosinane de Choec
- l’aumônerie de Fontsèche à Tonnay-Charente (Charente-Maritime) - elemosinane Fontis-Sitis
- l’aumônerie de Pranzay-lès-Lusignan (Vienne) - elemosinane de Pranzaio
- dons pour la Terre-Sainte
Les abbayes
- de Fontdouce à Saint-Bris-des-Bois (Charente-Maritime) - abbacia de Fonte-Dulci,
- de la Frénade à Merpins (Charente)- de Freyneda,
- de la Couronne à La Couronne (Charente) - de Corona,

Les moniales
- de Tusson (Charente) - monialibus de Tuconio,
- de Notre-Dame de Montazay, prieuré fontevriste, à Savigné (Vienne) - de Montazeys,
- de la Gasconnière à Sainte-Sévère (Charente) - de La Gasconere,
- de Bonneuil-Matours (Vienne) - de Bonolio
- de l’église paroissiale Saint-Martin de Fontaine, prieuré fontevriste, à Champagne et Fontaine (Dordogne) - de Fonte-Sancti-Martini
- de Blessac (Creuse) - de Bleciaco,

Les abbayes
- de Fontevraud - abbacie Fontis-Ebraudi
- de Valence à Couhé-Vérac (Vienne) - abbaye fondée 8 aout 1230 par Hugue X de Lusignan - abbacie de Valencia
- de Saint-Amant-de-Boixe (Charente) - abbacie Sancti-Amancii de Buxia

- la cathédrale de Poitiers (Vienne) - ecclesie cathedrali Pictavensi,
- l’église Saint-Hilaire de Poitiers (Vienne) - ecclesie Beati-Hylarii Pictavensis,
- la cathédrale d’Angoulême (Charente) - ecclesie cathedrali Engolismensi,
- les frères Mineurs de Poitiers (Vienne) - fratribus Minoribus Pictavensibus
- les frères prêcheurs de Poitiers (Vienne) - fratribus Predicatoribus Pictavensibus
- les frères Mineurs d’Angoulême (Charente) - fratribus Minoribus Engolismensibus
- les frères Mineurs de Cognac (Charente) - fratribus Minoribus de Compgnac
- les autres frères Mineurs du diocèse de Poitiers - aliorum domorum fratrum Minorum Pictavensis dyocesis

Et encore :
- les pauvres de mes terres
- les pauvres jeunes filles à marier de mes terres

 Testamentum Hugonis de Lezigniaco, comitis Marchiae.

1248. Samedi 8 aout.

(J. 407. — Testaments des Lusignan, n° 3. — Original scellé. = J. 407. — Testaments des Lusignan , n° 3 bis. — Copie ancienne.)

In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen.

Ego Hugo de Lezigniaco, comes Marciae, in bona memoria et sanitate persistans, in procinctu
itineris transmarini constitutus, de Consilio bonorum virorum, testamentum meum facio in bone
modum. —

Inprimis heredes meos instituo Hugonem Bruni, comitem Engolisme, Guidonem, Gaufridum,
Willelmum de Valencia, milites, et Ademarum, clericum, filios meos, in terram meam, secundum quod alias a me et Ysabelli, quondam uxore mea, sue cuilibet assignate sunt porciones .

Deinde statuo quod, si hereditatem alicujus detinuerim minus juste nec inde satisfecerim cistra
articulum mortis mee, solvo, restituo et penitus quipto, dummodo coram executoribus testamenti mei probari potuerit, cognita veritate.

Item precipio quod emende injuriarum, quas quibuscumque intuli quoquomodo, que probari poterunt arbitrio testamentariorum meorum, fiant per eosdem testamentarios : ad quod solvendum statuo quod ipsi executores solvant annuatim, a tempore mote (sic) mee quamdiu vixero, quingentas libras de proventibus terre mee, quas tenentur eisdem tradere Gaufridus filius meus, Hugo Poverelli et senescallus Marchie, quibus relinquo terram meam gubernandam ; et post mortem meam, ad solvendum residuum emendarum, obligo terram meam et proventus ejusdem, juxta taxacionem et arbitrium testamentariorum meorum, quousque super premissis omnibus fuerit satisfactum.

Inter autem emendas predictas volo comprehendere emendas que debent fieri, usque ad trecentum marchas, militibus et aliis qui, occasione guerre mee, perdiderunt terras suas, nisi interim recuperaverint terras suas.

Similiter volo dari dominis Blavie centum marchas, si mihi et filiis meis remiserint omnem rancorem et super hoc dederint litteras testimoniales archiepiscopi Burdegalensis de quiptancia.

Item assumo et retineo mihi decem libras redditus annuatim in pedagio Castri-Novi, in honore de Lezigniaco, pro duobus anniversariis perpetuo faciendis apud Lezigniacum, in ecclesia Beate Marie, scilicet in die mei obitus et in die obitus patris mei , pro animabus nostris et parentum nostrorum ; ita quod in quolibet anniversario distribuantur centum solidi monachis, presbiteris, clericis ad officium existentibus, et pauperibus illic convenientibus, per manus prepositi prioris de Lezigniaco, capellani de Pranzayo et elemosinarii Fontis-Sitis. Dictus vero prepositus reddet annuatim dictas decem libras, dictis terminis, suis condistributoribus supradictis.

De quibus dictus elemosinarius habebit in advantagium quinque solidos, pro quibus debet innotescere dicta anniversaria vicinis capellanis, et convocare ipsos ad dicta anniversaria celebranda, et facere pulsari campanas per villam et ecclesias in vigiliis decantandis.

Item, pro anniversario meo et domini patris mei in die nostri obitus faciendo, dono et lego
ecclesie Nobiliacensi viginti solidos annui redditus in prepositura Castri-Hachardi, abbacie Bone-Vallis XXti solidos annui redditus in prepositura de Lezigniaco, abbacie Fontis-Comitis XXti solidos annui redditus in eadem prepositura, abbacie de Castellariis XXti solidos annui redditus in mercato Sancti-Aredii, abbacie de Regali XXti solidos annui redditus in prepositura Karrofensi, abbacie de Albis-Petris XXti solidos annui redditus in prepositura de Garacto, abbacie de Albigniaco Xxti solidos annui redditus in prepositura de Crosenc, abbacie de Palacio XXti solidos annui redditus in prepositura de Murat.

Presbiteris et clericis convenientibus annuatim in ecclesia Beati Martini, apud Choec, pro anniversario meo et domini patris mei et domine matris mee celebrando, dono et lego similiter
viginti quinque solidos annui redditus in prepositura de Choec, distribuendos per manum prepositi, prioris et capellani.

Domui elemosinane de Choec quinque solidos annui redditus in eadem prepositura, elemosinane Fontis-Sitis quinque solidos annui redditus in prepositura de Lenzigniaco, elemosinane de Pranzaio quinque solidos annui redditus in eadem prepositura.

Et volo quod omnes denarii renduales predicti die anniversarii mei solvantur, ad refectionem seu distribucionem eorum qui presentes erunt officio celebrando.

Item si, cistra mare vel supra, me mori contigerit, lego quinque milia librarum de meis mobilibus, et victualia mea, que tunc habebo, ad subsidium Terre Sancte, que tradentur Guidoni de Lenzigniaco, filio meo, tali condicione quod ipse tenebit ultra mare per annum, de dicta peccunia, milites meos et familiam meam qui mecum erunt. Et hoc totum facere tenetur de consilio et consensu fratris P. de Bleciaco, Hugonis Bernardi preceptoris de Rupibus, fratris Willelmi de Olerone, monachi de Valencia, magistri Willelmi Peregrini, domini Eblonis de Rupe-Forti, Helie Roil, Erberti de Garacto et Willelmi Fulcaudi de Bruillac militum. Et si de dicto Guidone interim contingeret humanitus, dictum Eblonem de Rupe-Forti substituo ad hoc idem, sub eadem forma.

Residuum vero omnium mobilium meorum in quibuscumque consistant, seu in navibus, seu vacselamentis et ornamentis ecclesiasticis, seu aliis rebus, precipio per manus dictorum fratris P. de Bleciaco, fratris H(ugonis) Bernardi, templarii, fratris Willelmi de Valencia et magistri Willelmi Peregrini, meis testamentariis reportari, nisi de dictis mobilibus aliter disposuissem. Dicti autem testamentarii dicta mobilia sibi reportata in subscriptas elemosinas fideliter distribuent et dispensabunt, et, solutis predictis elemosinis, si quid residuum fuerit de dictis mobilibus, ponent illud pro meis emendis faciendis.

Postquam applicuero ultra mare, quandocumque de me contigerit humanitus, proporcionem quinque milia librarum predictarum et victualium meorum, habita racione decursus temporis et negocii Terre Sancte, relinquo disposicioni et ordinacioni Guidonis de Lezigniaco, filii mei, Eblonis de Rupe-Forti, fratris P. de Bleciaco, fratris Hugonis Bernardi, fratris Willelmi de Valencia, magistri Willelmi Peregrini, Helie Roil, Erberti de Garacto, et Willelmi Fulcaudi de Brylac, nisi de hiis alias disposuissem, ut ipsi, secundum decursum temporis et negocium Terre Sancte, disponant et ordinent de predictis militibus meis et familia mea, aut morando illuc vel redeundo ; et residuum omnium mobilium meorum reportetur meis testamentariis, per manus illorum quatuor, quos super hoc specialiter deputavi ad id faciendum, quod superius est expressum.

Hec sunt elemosine que sequntur, quas volo fieri de dictis mobilibus : abbaciis de Fonte-Dulci, de Freyneda, de Corona, cuilibet istarum lego viginti libras ad redditus emendos ; monialibus de Tuconio, de Montazeys, de La Gasconere, de Bonolio et de Fonte-Sancti-Martini et de Bleciaco, cuilibet istorum locorum viginti libras ad emendos redditus ; abbacie Fontis-Ebraudi quinquaginta libras ad emendos redditus ; abbacie de Valencia viginti libras ad emendos redditus ; abbacie Sancti-Amancii de Buxia viginti libras ad emendos redditus ; ecclesie cathedrali Pictavensi, ecclesie Beati-Hylarii Pictavensis, ecclesie cathedrali Engolismensi, cuilibet istarum triginta libras ad emendos redditus.

Hec omnia supradicta lego, pro anniversario meo et domini patris mei et domine matris mee annuatim in perpetuum faciendo, ita quod per testamentarios meos summa peccunie, que cuilibet loco legata est, alicubi deponatur, quousque singuli inde redditus emerint in die mei anniversarii persolvendos ad refectionem seu distribucionem eorum qui presentes erunt officio celebrando.

Item lego fratribus Minoribus Pictavensibus quinquaginta libras, fratribus Predicatoribus Pictavensibus quinquaginta libras, fratribus Minoribus Engolismensibus quinquaginta libras, fratribus Minoribus de Compgnac decem libras ; cuilibet aliarum domorum fratrum Minorum Pictavensis dyocesis, triginta solidos.

Hec similiter lego : pro meis exequiis faciendis, ad pauperes terre mee revestiendos, centum libras ; ad pauperes puellas terre mee maritandas, centum libras.

Ut hec autem omnia premissa absque impedimento aliquo compleantur volo, et precipio ut, me sublato de medio, filii mei singuli, pro porcionibus suis, faciant homagia dominis quibus debent, nichil immutando propter hoc de premissis.

Et hec omnia premissa ad sancta Dei evangelia juraverunt Hugo Bruni, comes Engolisme,
Guido, Gaufridus et Willelmus de Valencia, milites, filii mei, se inviolabiliter observaturos. Quod si aliquis eorum, vel Ademaras , filius meus, clericus, contra hujusmodi juramentum vel presens
testamentaum venire presumeret, venientem contra exheredo, et porcionem terre mee, que ipsum contingit, condividendam aliis observantibus derelinquo.

Verumptamen volo quod Gaufridus, filius meus, propter laborem quem pro me, in hujusmodi
sustinebit, de porcione sua paterna in emendis meis faciendis nichil ponat. Si vero me mori contigerit, arrepto itinere, vel in transmarinis partibus, et dictus Gaufridus pagatus integre non fuerit de mille libris, quas michi mutuavit, volo et precipio quod dictus Gaufridus habeat recursum de residuo ad totam terram meam, fructibus ab eo perceptis in sortem primitus computatis.

Hujus autem testamenti executores instituo et assigno venerabiles viros Alnisiensem, Thoarcensem et Engolismensem archidiaconos, Gaufridum de Lezigniaco et Ademarum filios meos, et ad exequendum et procurandum ordinacionem hujusmodi testamenti, de dictorum executorum Consilio et mandato, constituo procuratores Hugonem Poverelli militem, Bartholomeum archipresbiterum de Sancaio, et Symonem clericum meum. Quod si non omnes exequcioni totius testamenti potuerint interesse, alii nichilominus exequantur. Si quis vero contra hujusmodi statutum et testamentum meum ac predictos executores meos venire presumeret, vel eos, quantum ad hoc, in aliquo molestare, conservatores et precipuos defensores constituo et assigno, super omnibus supradictis, dominum comitem Pictavensem, Hugonem Bruni, comitem Engolismensem, filium meum et venerabiles patres Pictavensem, Lemovicensem episcopos. Hujusmodi vero testamentum meum ego sigillo meo proprio consignavi.

Hugo Bruni, comes Engolismensis, Guido, Gaufridus et Willelmus de Valencia, milites filli mei ; venerabiles viri abbas de Valencia et Stephanus archidiaconus Engolismensis, sigillis suis similiter consignarunt, ad meam instanciam et mandatum.

Istud vero novissimum testamentum volo et precipio, pre omnibus aliis, teneri et observari. Datum sabbato post festum beati Sixti, anno gratie M° CC° XL° octavo.

Un message, un commentaire ?

modération a priori

Ce forum est modéré a priori : votre contribution n’apparaîtra qu’après avoir été validée par un administrateur du site.

Qui êtes-vous ?
Se connecter
Votre message

Pour créer des paragraphes, laissez simplement des lignes vides.

Lien hypertexte

(Si votre message se réfère à un article publié sur le Web, ou à une page fournissant plus d’informations, vous pouvez indiquer ci-après le titre de la page et son adresse.)

Ajouter un document

Rechercher dans le site

Un conseil : Pour obtenir le meilleur résultat, mettez le mot ou les mots entre guillemets [exemple : "mot"]. Cette méthode vaut également pour tous les moteurs de recherche sur internet.