Histoire Passion - Saintonge Aunis Angoumois

Accueil > Grands thèmes d’histoire locale > Lois, us et coutumes > Administration des provinces, villes et communautés : textes (...) > 1146 - 1224 - Ile d’Oléron : Aliénor d’Aquitaine et Hugues de (...)

1146 - 1224 - Ile d’Oléron : Aliénor d’Aquitaine et Hugues de Lusignan écrivent son statut

dimanche 14 septembre 2008, par Pierre, 1906 visites.

Dès le Moyen-âge il devient nécessaire de mettre par écrit les règles du jeu à propos de cette île très convoitée pour sa position stratégique et pour son sel. Aliénor d’Aquitaine, Louis VII et Hugues de Lusignan légifèrent à son sujet.

Source : Bibliothèque de l’école des Hautes Études - Paris - 1883 - BNF Gallica

A propos des documents en langue latine sur Histoire Passion . Les lecteurs de la langue latine se raréfient. Sur Histoire Passion, les documents présentés dans cette langue sont habituellement accompagnés de leur traduction en français (éventuellement en anglais), pour que le plus grand nombre puisse les découvrir et les comprendre.

Il nous paraît important, pour le respect de l’histoire et du lecteur, que le texte latin original soit présenté en ligne, car le latin conserve une certaine universalité, et avec une traduction, bien utile pour la compréhension, même si elle entraîne une certaine perte de signification.

Les textes latins sont largement plus nombreux que les traducteurs.... Si vous connaissez le latin, ou une bonne traduction de ces textes, vous pouvez contribuer à cette action d’utilité publique en nous aidant à publier des chartes latines avec leur traduction.

Voir : Inventaire des documents en latin sur le site Histoire Passion

 1146 - Paris - Louis VII et Éléonore d’Aquitaine confirment les droits de l’abbaye de Vendôme sur l’Ile d’Oleron

Diplôme de Louis VII confirmant, du consentement de sa femme Eléonore, à la Trinité de Vendôme tous les biens situés dans le Poitou et la Saintonge, donnés à cette abbaye par Geoffroi, comte d’Anjou, et notamment le quart de l’île d’Oléron, l’église Saint-Georges, les églises Notre-Dame et Saint-Nicolas du château d’Oléron ; il exempte tous les habitants de taille, queste, gite, procuration, host et chevauchée, réservant seulement au roi ou au sénéchal, en personne, le droit d’exercer les droits de gite, procuration, host et chevauchée ; il spécifie que la justice de ces domaines appartiendra à l’abbaye et que, dans le cas de rébellion, le sénéchal s’associera aux moines pour la répression.

Original ; Archives de Loir-et-Cher, série H, abbaye de la Trinité de Vendôme, prieuré de Saint-Georges d’Oleron [1].

In nomine sancte ac individue Trinitatis. Ludovicus Dei gratia rex Francorum et dux Aquitanorum. Regie liberalitatis interesse dinoscimus ecclesiarum quieti pie providere, et collatam eis ab antecessoribus nostris libertatem integram inviolatamque conservare. Tunc enim concessum nobis regni diadema ab eterno rege vere cognoscimus si sponsam ejus, sanctam matrem ecclesiam, pro commisse nobis potestatis offitio et diligimus et veneramur. Notum proinde facimus universis tam presentibus quam futuris quod, petitionibus Roberti venerabilis Vindocinensis ecclesie abbatis et monacorum loci ejusdem, rogante pro eis dilecto fidelique nostro Gaufrido, duce Normannie et comite Andegavensi, benigne condescendentes, universa que quondam eidem monasterio a Gaufrido comite Andegavensi et uxore sua Agnete comitissa Pictavorum, annuente filio ipsius comitisse Guillelmo, comite Pictavensi, in pago Pictavensi et in pago Xanctonico pia devotione collata sunt, nos quoque, cum assensu et voluntate Alienordis regine collateralis nostre, prefate ecclesie Vindocinensi ita libere sic integre perpetuo possidenda concedimus, sicut a predictis antecessoribus nostris fuere collata, et in ipsorum munitione manifeste vidimus et fideliter designata. Sunt autem hec in pago Pictavensi : apud villam Galniacum, terra que dicitur Ad petram ; in ipsa civitate, due domus in foro ; in suburbio ipsius, mansio una ; apud Avaisiam, parrochialis ecclesia sancti Martini cum integritate sua ; medietas ecclesiarum Olomne, cum decima salinarum et vinearum et omnium inde exeuntium. In pago vero Xanctonico sunt ista : boscus sancti Aniani, et boscus de Columbariis, cum omnibus utilitatibus, salinis, aquis, molendinis, piscationibus, totum et ad integrum quicquid divisione accingitur quam predicti comes et comitissa ibi fecerunt ; medietas quoque nostre partis sepiarum per totum Sanctonicum pagum ; ecclesia quoque de Poio Rebelli, cum omnibus ad eam pertinentibus, et nostra pars excluse de ponte Sanctonico. In insula Oleronis : ecclesia beati Georgii cum quarta parte ejusdem insule, et ecclesia beate Marie que est in ipso castro, et in ejusdem parrochia, ecclesia sancti Nicholai. Preterea vero, ad majorem ejusdem ecclesie immunitatem, regia nimirum auctoritate, statuimus ut nullus deinc[eps] prepositorum vel servientum nostrorum in omnibus superius enumeratis, nec talliatam aut questam, nec jacere vel procurationem, nec exercitum vel e[quitat]um habeat aut requirat, nec omnino aliquam exactionem aut violentiam vel exigat, vel imponat ; solummodo autem, nos et dapifer noster jacere et procurationem in eis, exercitum et equitatum, si presentes erimus, habebimus. Prefata vero ecclesia Vindocinensis in omnibus presignatis integra servitia et integras justicias obtinebit, et si forte homines suos in aliquo rebelles aut contradicentes invenerit, dapifer noster monachis prefati loci cumadjutor extiterit. Ut hoc igitur ita ratum in perpetuum inconcussumque permaneat, scripto commendari, sigilli nostri auctoritate muniri, nostrique nominis subterinscripto karactere fecimus consignari.

Actum publice Parisius, anno ab incarnatione Domini M° C° XL° VI°., regni vero nostri X°., astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa.

Signum Radulfi Viromandorum comitis dapiferi nostri. — Signum Guillelmi buticularii. — Signum Mathei camerarii. — Signum Mathei constabularii. — Data per manum Cadurci (Monogramme.) cancellarii.

Ego Alienordis regina laudavi hoc, et sigillum meum, cum sigillo domini regis, apposui.

(Traces de deux sceaux pendant sur lacs de soie jaune)


 S. d. - 1146 - Aliénor d’Aquitaine confirme les dispositions prises par son royal mari en faveur de l’abbaye de Vendôme

Diplôme d’Eléonore, reine de France et duchesse d’Aquitaine, confirmant l’abolition par Louis VII des mauvaises coutumes qui existaient dans l’île d’Oleron au détriment des hommes de l’abbaye de Vendôme

Nota : cette charte est une des rares qui ait survécu, en version originale, portant la signature d’Aliénor d’Aquitaine.

Original, Arcbives de Loir-et-Cher, série H, abbaye de la Trinité de Vendôme, prieuré de Saint-Georges d’Oleron. — Fac-simile, collection de l’Ecole des Chartes ; héliogravures, n° 221.

Ego Alienordis Dei gratia regina Francorum et Aquitanorum ducissa. Notum fieri volumus universis quam presentibus tam futuris quod pravas illas consuetudines quas in hominibus Vindocinensis ecclesie de Olerone servientes seu, ministeriales nostri male tenuerant, prout a domino nostro rege Ludovico condonate sunt et dimisse [2], ita et nos eidem ecclesie condonamus atque dimittimus, et, sicut per auctoritatem regalis precepti destructe sunt, in perpetuum eas abolemus, ac deinceps requirendas non esse sanccimus. Erant autem he consuetudines : impetebant siquidem servientes seu ministeriales nostri quemlibet hominum Vindocinensis ecclesie in prefata insula de quolibet forisfacto absque presentis testis productione, et inposite culpe purgationem, nisi per duellum vel percalide aque judicium, nolebant omnino recipere. Intendebatur autem preterea a servientibus seu ministerialibus nostris adversus quemlibet hominum presignatorum, — vel abaltero adversus alterum, vel etiam a quolibet adversus eosdem, — quod supra regiam prohibitionem aliquid presumpsisset, ut vel hominem illum aut illum percutere, vel capere pignus pro debito, vel quidlibet aliud. Harum vero consuetudinum prior, appellatio, secunda, defensio regis appellabatur, et in intolerabile gravamen hominum illorum pessime creverant, dampnose perseverabant. Alteram igitur earum, id est defensionem [3], prefate ecclesie ex toto dimittimus ; alteram autem, id est appellationem, nisi cum presentis testis productione facta fuerit, perenni quoque silentio condempnamus. Quod ut ratum in posterum inconcussumque permaneat, scripto commendari et sigilli nostri auctoritate corroborari precepimus [4].

(Traces de sceau pendant.)


 14 août 1224 - La Rochelle - Privilèges concédés par Hugue de Lusignan, comte de la Marche et d’Angoulême, aux habitants d’Oleron

Copie du XVIIIe siècle [5].

Bibl. nat., coll. Moreau, vol. 634, fol. 13.|

Universis tam presentibus quam futuris presentem cartulam inspecturis, Hugo de Leziginaco [Lezigniaco] comes Marchie et Engolinnis [Engolisme], salutem. Noverit universitas vestra quod dominus Ludovicus rex Francie dedit et concessit nobis et heredibus nostris insulam de Olenore [Olerone] cum omnibus pertinenciis suis, tenendam ab ipso et heredibus, ejus in perpetuum et.pacifice possidendam. Nos autem, in presencia ipsius, dedimus et concessimus fidelibus hominibus nostris dicte insule et heredibus eorum et omnibus in dicta insula habitantibus et manentibus, tam futuris quam modernis, per totam terram nostram et per totum posse nostrum, omnes illas libertates et dignitates quas dominus rex Francie supradictus dedit et concessit per terram suam burgensibus suis de Rupella, prout in cartula sua continetur, quam super hoc eisdem burgensibus sigillo suo roboratam donavit. Volumus insuper et precipimus quod dicti homines nostri de Olerone et heredes eorum suam communiam habeant et teneant pacifice et quiete, eodem modo et eadem libertate qua dicti burgenses de Rupella suam communiam tenebunt et habebunt.Omnes vero supradictas convenciones dictis hominibus nostris de Olerone et heredibus suis, in presencia domini regis, super sacrosancta evangelia, juravimus nos in perpetuum bona fide conservaturos et quod ipsos et res eorum fideliter et benigne, sicuti homines nostros, custodiemus. Ipsi autem, simili modo, pro se et heredibus suis, juraverunt quod fidelitatem nostram et heredum nostrorum bona fide contra omnes homines, salva fidelitate domini regis Francie, in perpetuum observabunt. Actum apud Rupellam, anno gratie M° CC° vicesimo quarto, mense augusto, in vigilia Assumpcionis beate Marie, videntibus et audientibus fratre Garino Silvanectensi episcopo, domino Enjorando de Cocy, domino Bartholomeo de Roies, domino Johanne de Bellomonte, domino G. de Rancon, militibus, R. Fulcheri, P. de Faia, J. Galerne, et G. de Cavig, burgensibus de Rupella. Et ut hoc ratum et stabile permaneat in perpetuum, dictis burgensibus nostris et heredibus eorum dedimus presentes [presentem] cartulam, sigilli nostri munimine roboratam.


[1Je dois communication de cette pièce et de la suivante à l’obligeance de mon confrère, M. F. Bournon, archiviste de Loir-et-Cher.

[2Le diplôme de Louis VII auquel il est fait ici allusion est également conservé dans le fonds de la Trinité de Vendôme, Le dispositif n’est pas différent de celui de 1’acte que nous publions, et que nous avons préféré, parce que c’est une des tres rares pièces, émanées d’Eléonore comme reine de France, dont l’original existe encore. Voici le début de l’acte de Louis VII : « In nomine sancte ac individue Trinitatis. Ludovicus Dei gratia rex Francorum et dux Aquitanorum, omnibus in perpetuum. Dignum nos exequi credimus regie potestatis officium si pravas consuetudines, quarum usus in dampnum ecclesiastice libertatis inolevit, penitus extirpemus. Quo nimirum intuitu, dilectissimorum nostrorum Gaufridi videlicet Burdegalensis archiepiscopi, Gosleni Suessionensis, Bernardi Xanctonensis episcoporum interventionibus exorati, Roberti Vindocinensis ecclesie abbatis petitionem propitiis auribus attendentes, pravas quasdam consuetudines quas in hominibus ipsius Vindocinensis ecclesie de Olerone servientes seu ministeriales nostri male tenuerant in perpetuum abolemus..... ». La suite comme au diplôme d’Eléonore.

[3Le diplôme du roi ajoute ici : « pro summe reverentia divinitatis nostrorumque indulgentia reatuum Vindonicensi ecclesie..... »

[4Voici les formules finales du diplôme de Louis VII ; elles ont l’intérêt de dater les deux actes : « Quod ut ratum in posterum inconcussumque permaneat, scripto commendari, sigilli nostri auctoritate muniri, nostrique nominis subterinscripto karactere fecimus consignari. Actum publice Pictavis, anno ab incarnatione Domini M° C° XL° VI°., regni vero nostri X°., astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa. Signum Radulfi Viromandorum comitis, dapiferi nostri. S. Mathei camerarii. S. Guillelmi buticularii. S.-Mathei constabularii.

Data per manum Cadurci (Monogramme.) » cancellarii. » (Traces de sceau pendant)

[5Cette copie, faite pour Bréquigny sur un ms. de Londres (Mus. Brit., Cott. Julius, E 1, fol. 4), est très défectueuse ; nous en avons laissé subsister toutes les fautes ; elles ont cet intérêt d’éclairer sur la valeur de la copie.

Un message, un commentaire ?

modération a priori

Ce forum est modéré a priori : votre contribution n’apparaîtra qu’après avoir été validée par un administrateur du site.

Qui êtes-vous ?
Se connecter
Votre message

Pour créer des paragraphes, laissez simplement des lignes vides.

Lien hypertexte

(Si votre message se réfère à un article publié sur le Web, ou à une page fournissant plus d’informations, vous pouvez indiquer ci-après le titre de la page et son adresse.)

Ajouter un document

Rechercher dans le site

Un conseil : Pour obtenir le meilleur résultat, mettez le mot ou les mots entre guillemets [exemple : "mot"]. Cette méthode vaut également pour tous les moteurs de recherche sur internet.